Kết Luận

Vì tâm là một cái gì trừu tượng không nghe, không thấy nhưng ta có thể quan sát nó một cách gián tiếp bằng cách quan sát một cách cụ thể trên hơi thở và cảm giác. Chúng ta phải quan sát cả hơi thở (không tạo ra tham, sân, si) và cảm giác (có tạo ra tham, sân, si). Khi cảm giác biến mất thì cái chấp về tham, sân, si cũng biến mất, tức là ta không tạo ra khổ nữa : ta đã được giải thoát.

Lấy một ví dụ cụ thể : Ta lắc một ly nước trong : nước vẫn trong. Ta lắc một ly nước có vẩn đục, nước trở thành đục. Nếu muốn ly nước đục trở thành trong trở lại, chúng ta có thể dùng phèn chua để các vẩn lắng đọng xuống đáy ly. Nhưng khi lắc thì nước vẫn đục vì các vẩn vẫn còn. Muốn nước trở thành trong chỉ có cách là loại vẩn ra khỏi nước bằng cách lọc. Tu tâm là thanh lọc tâm. Màng lọc chính là sự quan sát cảm giác vậy. Khi quan sát các cảm giác là chúng ta đang hiện diện ở đây và bây giờ (tức ngay trong hiện tại). Chúng ta không chìm đắm trong quá khứ hãnh diện với những thành quả của mình hay hối hận vì những sai trái của mình. Chúng ta cũng không mơ mộng hão với những huyễn tưởng trong tương lai vì chúng chưa xẩy ra. Chúng ta đương sống trong hiện tại và chủ động chứ không phải là bị động. Chúng ta có thể tạo nghiệp tốt hơn trong tương lai.